RAMHUAI EM NI!?
© Chhantea Pautu
"Vaivut chu a awm angin leiah a chang leh a, Thlarau chu a petu Pathian hnênah a kir leh a ni."
- Thuhriltu 12:7
He thil ka ziah hi phuahchawp mai mai a ni lo tih min hriatpui ula, hmun dangah pu darh lo turin ka ngen nghal bawk a che u.
Ka Pu Pa hi Vailiana a ni. Hmanlai Sailo an lal hunlai khan lal Zu Bél dâwt phakin lal ṭhian a ni a, Kristian hmasa a ni bawk. Ka pa hi kan Pu Vailiana bulah a seilian a ni ber a, an inzui ngunin ram chhuahnaah kan Pu Vailiana hian a hruai hrât hle a, ka Pa pawh hian ka Pu Darṭhuama aiin ka bulah a hming a lam ngun zawk hlein ka hria.
Kum 1966 a ni a. Mizoram chu Mizo National Front(MNF) ten zalenna suala Silai an chelek tâk avangin ram buaia chhiar a lo ni ta a. Ka Pa pawh Mizo National Army(MNA) underground-ah inpe vein Zoram a zalen theih nan Silai a pu ve ta a, hmun hrang hrangah kal kualin ramhnuai leh hmun chhengchhia, kham bakbahai suartluanin lui tin ruam tin an hrut a, Vangvat leh Vaihmite, Thosi leh Saihlît te mai mai chu an tân ngaimawh tham a ni lo. 'Dam leh tlang khatah, thih leh ruam khatah' tih chu 'Mizo Freedom Fighter' te thuvawn a ni a.
Hetia an vah velna lamah hian Ka Pa te Batalion chu East Pakistan, tuna Bangladesh an tih tâkah khuan an chhuk thla ta zel a, thil mak tak tak pawh an tawng nasa hle awm e. Hetih lai hi Bangladesh tih hming pua East Pakistan a independent hma hret kha a ni a; ka Pa te ho chu Rangmati leh a chhehvelah te, Arakan velah te, Mahmuam leh Zopui ngaw leh a chhehvelah te an chetla nasa hle a ni. Ka sawi châk ve riau chu- ka Pa hi pa luhlul leh insual hrât tak a nih ve avangin Ramhnuai Sipaiah a kâi sâng ve thei lo va; chutihrual erawh chuan pa tlawmngai leh taima, sa la thei tak a nih avangin an Hotute duhsak a hlawh hle thung. Mizo ten Hnam Pa anga kan neih deuh tâk ber, Mizo National Front(MNF) Founder President Pu Laldenga kaihza pawh Silai nen a lo veng ve thuak thuak tawh a ni awm e.
East Pakistan vela an khawsak lai hian zan khat chu tui takin an Camp-ah an muhil hlawm a, ka Pa chu zanlaiah mak tak leh achhan pawh a hriat lohin a harh ta hlawl mai a; chutia a han harh hlawl tâkah chuan a mutna bul maia kan Pu Vailiana lo ding reng chu a hmu ta phut mai a. Kan Pu Vailiana a han hmuh chuan ani chu rang deuh mai leh ka Pa biaa ṭawng pawh ṭawng chuang lo hian a kal leh ta vut a. Tukverhah chuan a zuang thla zui ta daih mai a. Ka Pa chu a tho ve nghal thuai a, kan Pu Vailiana chu a va um zui ve nghal a, "Ka pu, ka pu, khaw'nge i kal dawn? Min lo nghak rawh," tiin a au zui nghal bawk a. Mahse ka Pain Tukverh a va thlen a, a han dah chhuah chuan kan Pu Vailiana chu hmuh tur reng reng a lo awm tawh lo.
Thla chu a eng dul ruih a.
Ka Pa rilru chu a nuam lo ta hle mai a. Anni pahnih hi ka Pa naupan lai aṭanga ka Pa ramhnuai Sipaia a chhuah thlenga inhrawn nasa tak leh inngaina em em an ni a; chutia kan Pu Vailiana thlâ ni ngei tur a han hmu chu ka Pa ngaih a ṭha thei lo a ni. A hlauhthawn ang ngei ngeiin a tukah chuan kan Pu Vailiana thih thu chu ka Pa an rawn hrilh ta chiah reng a! Zanah khan ka Pa kha a rawn kan ngei a nih hmel hle a ni.
Hun a kal zel a, ka Pa pawhin fa te a nei chho a, ramhnuai aṭanga an lo chhuah hnu-ah Sawrkar hna avangin Maite aṭangin Hualtu-ah a awm a, Hualtu khua chu kan seilenna a ni chho ta a. Hualtu-a kan awm hnu, ka la naupan deuh lai hian ṭumkhat chu Hualtu khuaa pa pakhat hian buh a thlo chhuak hnem khawp mai a, chu chu khawtlanga lawmin ranpui, Sial leh Vawk talhin ruai an buatsaih mup mup mai a, ka Pa pawh fatu atana ruat niin ruai ṭhehna tur Hnah la tur zingah a tel ve a. Kan khaw bul maia lui te, 'Tuikhawhthla Lui' kan tih kamah ka Pa chu Hnahthial lain a kal ta a.
Hetih lai hian ka chhang chiah hmeichhia leh, chumi chhang leh chiah mipa chu fel tawh tak hi an ni a; chutia Hnahthial laa Tuikhawhthla kama ka Pa kal chuan thil mak deuh a tawng leh ta a ni.
Ka Pa chuan Hnahthial chu a la malh malh a, Hnahthial a lâk lai chuan Hnahthial hmun karah ka nau te pahnih chu an lo ninhlei ve hle a, Hnahthial kung karah te chuan an che ve sat sat a, an lo infiam vel nasa mai a. Ka Pain a duhkhawp Hnahthial a sah zawh hnu chuan, "Haw tawh ang ule," tiin ka nau te pahnih chu a hawpui ta a ni.
Haw kawngah chuan ka Pa hma zelah ka nau te chu an kal a, Mauâwk péng kan tih mai an thlen chuan an pahnih chuan chuta pèn chu an tum a, ramhnuai lam an pan ta tlat mai a; mahse ka Pa chuan, "Khalamah kal suh u, he lamah rawn kal ula i haw zawk ang u," tiin a ko kir a, a hma zelah kaltirin muangchangin In lam panin a chhawm chho ta zel a ni. Khua an rawn lut a, hetah hian ka Pâ mak tih em em thil chu a lo thleng ta a ni.
Ka nau te pahnih chu kan kawta naupang lo infiam zingah chuan an lo tlan kawi ve zar zar a, ka Pa pawh chuan ramhnuai aṭangin ka nau te pahnih tho chu a rawn chhawm haw ve bawk. Ka Pa chu a harh fîm vek a; mahse, kan In kawta ka nau te pahnih lo awm leh, Tuikhawhthla kam Hnahthial hmun aṭanga a rawn chhawm haw ka nau te pahnih a han hmuh ho vek mai chuan mak hi a ti hle a. An rawn kal hnai zel a, ramhnuai aṭanga a rawn chhawm haw zawk te chu kawta naupang lo infiamte zinga ka nau te pahnih lo awm te taksaah chuan an bet ta daih a; chutah chiah chuan ramhnuai aṭanga a chhawm haw tak pahnih te kha a fa te thlâ a ni tih ka Pa chuan a hre ve ta chiah a ni.
Ve reng reng e- amah ka Pa pawh hian 'Damlai Thlâ' an tih ang chi hi chu a nei roh a; a zan léngte hi amah tak a rawn thlen hma minute li nga velah hian a Thlâ zawk hi a rawn thleng hmasa ziah a, hmuichip zai, 'Hmm...hmm...hmm,' ti hian a rawn zai ve ziah bawk. Hei hi chu keimah ngei pawh hian ka hre ngun khawp mai. Ka hnenah ti hian a sawi ṭhin, "Ramhnuai kan kala kan hnunga hnahthel rah rik kan hriat a, hnunglam kan han hawia tumah kan hmuh si loh chuan, kawng sirah ding ila, 'Kal hmasa rawh,' tiin kawng kian ila, a reh daih ṭhin; hei hi kan damlai thla a ni duh a, kal hmasaktir hian hmun ralṭi leh hlauhawmah phei chuan hlauhawm lo hriat lâwk theihna kan nei ṭhin a ni," tiin. Hei hi kei pawhin ka ti ve fo mai.
Zalenna suala ramhnuaia an chhuah lai hian ka Pa hi a piangthar ta hlauh mai a, a insual hrat pawh a sim hlauh a, a pianthar hma kha chuan amahin midang ti buai hmasa ngai lo mah se, miin an tih buaia insual peih nghal at reng mai kha a ni a; kei pawh hi ka ni deuh hman a, ka rawlthar ṭantirh chuan mi tu tu te emaw chu ka sualpui nual hman a, pawl 7 ka nihin ka piangthar ta hlauh a, ka meizial zûk te, thil tih rûk leh Ar kan phil ṭhin te leh mi huan thei kan rûk ṭhin te kha kei pawhin tun thleng hian ka sim ve ta a nih hi.
A pianthar hnu chuan ka Pa chu Missionary-in a kal zui a, Bàwm ho hnam zîngah te, Pâng ho hnam zîngah te Pathian rawng a bawl zui ta a ni. A Lung a ṭhat lai chuan pa thinphut zawk nei lo ve tak a ni bawk a; ṭumkhat chu thlarûm an tih ṭhin hi an sawi nasa mai a, a rùm ṭhinna Inah chuan tumah an riak ngam lo va. Ka Pa chuan fiah a châk ve ta tlat mai a, chu Inah chuan a rîak ve ta a ni. Zan mut reh hnu-ah Thlâ chu a rawn rùm leh ta ngei a, ka Pa chu pâwnah a va chhuak a, chhak lama a awm laiin thlang lamah a rùm a, thlang lama a awm laiin chhak lamah a rùm a, châr lama a awm laiin luhka lamah a rùm a, luhka lama a awm laiin châr lamah a rùm a, ka pa chu a tak hmu thei si lovin a kal kual tawn ta sek mai a, a ning chu In hnuaiah a lut ta thut mai a; chutia In hnuaia a han lut chu In hnuai aṭang chuan Vawk rual hi an tlan chhuak ta huk mai a, chuta ṭang chuan thla rùm chu an hre leh tawh lo. Ka Pa ngaih dan chuan thil ṭhenkhat hlauhawma an ngaih hi chu fiaha engmah ni lo a ni a, thla rùm an tih pawh kha Vawk âwm nâ mai mai a lo ni ta awm e.
Bible hi vawi 10 chu ka chhiar chhuak ve tawhin ka theihtawpin ka zir ve nasa a, thu sawina lamah thlarau khawvel hi sawi ve vak lo mah ila, a rûk chuan ka zirin ka ngaihven nasa ve mai a, Ramhuai hi an awm ngei tih a hriat a, Mihring pawhin Thlarau kan nei ngei bawk; mahse a tira Thuhriltu lama kan hmuh Bible thu ang khi a nih si chuan Mihring thih hnu-a Thlarau inlâr hi Ramhuai hnathawh nge anmahni mitthi tawh Thlarau tih thu-ah zawhna a awm ve thei ta tlat a ni.
Ka zir ka zir a, thil awm thei nia ka hriat tak chu, khi ti khian Bible lamah inziak mah se, mihring hi a thih veleh Pathian hnenah a kal nghal thu a sawi chiah lem lo va, a petu Pathian hnenah chuan a kir leh ngei ang a, a kir leh hma erawh chuan chhan eng emaw avangin he khawvelah hian an la chambang ve ṭhin ngeiin a ngaih theih. Sap ho khuan khawvela chambang mitthi thlarau hi chi hrang hrangin an lo ṭhen leh thlap tawh pek a, chhan eng emaw avanga la chambang, an thih hmaa an tih tur la ti zo lo, tih a nih hmaa chàwl hahdam thei si lo ho hi, 'Unfinished Bussiness Ghost' an ti a, thi tawh an ni tih pawh inhre lo khawpa Thlarau lungmawl, he khawvela mitthi Thlarau vak vel mai mai ho hi, 'Wondering Ghost' an ti ve thung.
'Unfinished Bussiness Ghost' ang chi ho hi chu mihring damlai tana ṭangkai tak tak te an ni ṭhin a, hriat chhuah mai loh tualthahna thilah a thattu an hriat chhuah phah tâkna thil thleng sawi tur pawh a awm nawk mai. Hnuchhui ṭhin Muanawma chanchin ka ziah ṭhin hi chhiar tawh chuan in hria ang a, a bialnu thattu a chhuina lamah hmeichhe pakhat thlarauin a puih thu ka ziah tawh kha.
Eng pawh chu ni se, Kan Pu Vailiana Thlâ ka Pain a hmuh te, ka nau te pahnih Thlâ a hmuh te, ka Pa damlai Thlâ chungchang kan sawi te khi Ramhuai hnathawh a ni emaw, mihring Thlâ tak tak a nih thu-ah emaw i thutlukna chu i thu a ni a, Bible hi chhiar chhuah ringawt piah lamah a zira zir hi a ṭha bawk khawp mai.
Ṭawngkhawlo ni lo se, ka thih hunah ka rawn tlawh vek ang che u aw...
Comments